معرفی پارچه زربفت و تاریخچه آن

پارچه ی زربفت همانطور که از اسمش پیداست، تار و پودش از زر(طلا) تشکیل شده است. اما امروزه زربفت یک پارچه بافتنی طرحدار است، که برعکس پارچه‌های سوزن دوزی شده، طرح‌ها داخل پارچه بافته می‌شوند. معمولا از این نوع پارچه برای دوخت لباس‌های مجلسی و لوازم تزیینی منزل استفاده می‌شود. در این مقاله به معرفی این پارچه و تاریخچه آن میپردازیم.

پارچه زربفت چیست؟

در فرهنگ نامه معین آمده است که زربافت نام پارچه‌ای است که از طلا ساخته شده است. این پارچه‌ علاوه بر استفاده در دوخت و دوز لباس به دلیل ارزشمندی و اصالت طرح و رنگ، جایگاه والایی در هنر سنتی و ایرانی دارد. این پارچه به دلیل نفیس بودن دارای شهرت جهانی است و نمونه‌های زیبا و قدیمی این پارچه هم اکنون در موزه‌های هنر ایرانی و جهان یافت می‌شود.

انواع پارچه زربفت

انواع پارچه زری بافت را می‌توان به شرح ذیل نام برد:

پارچه زری دارایی

ضخامت این پارچه زری بیشتر از انواع دیگر آن است و در تهیه آن دو دسته چله روی هم قرار می‌گیرند. دسته بالایی که اصطلاحا “دارایی” نام دارد تراکم تار کمتری نسبت به دسته پایینی که به اصطلاح “اطلسی” نامیده می‌شود دارد.

پارچه زری اطلسی

پارچه زری بافت اطلسی از پارچه دارایی نازکتر است چرا که برای تهیه این پارچه تنها یک دسته تار روی دستگاه، چله کشی می‌شود و وردها و شلیت‌ها به آن متصل می‌شوند.

پارچه زری پشت کلاف

در این پارچه برخلاف سایر پارچه‌های زری، بافت نقش‌ها به صورت مجزا روی زمینه پارچه ساده بافته می‌شوند. در پارچه زری پشت کلاف، سطح زمینه تراکم بافت ندارد و به همین خاطر این پارچه بسیار نازک است. یکسری پودهای رنگی اضافی و بدون استفاده هم در پشت این پارچه و در فاصله بین دو نقش کشیده شده‌اند که در ایجاد نقش هم کاربردی ندارند.

 پارچه زری لُپه باف

در این پارچه زری، تارهای زمینه به صورت ساده است و به دلیل نبودن پود در بافت آن، نقش‌های پارچه به صورت برجسته‌تر نمایان است. پارچه زری لُپه بافت شباهت زیادی به زری پشت کلاف دارد با این تفاوت که پودهای رنگی اضافی در پشت پارچه دیده نمی‌شود.

تاریخچه پارچه زربفت

در نقوش پارچه‌های زری بافت از نخ‌های گلابتون استفاده شده است. این پارچه در بین رومیان و اشکانیان محبوبیت زیادی داشت و برای آراستن خانه‌های خود از پرده‌های زری همراه با پولک‌های نقره و نقش‌های زرین استفاده می‌کردند. همچنین در آثار بجا مانده از دوره هخامنشیان نقش‌های برجسته‌ای از بکار بردن پارچه‌های زربافت در لباس‌های درباریان آن دوران به چشم می‌خورد.

هنرمندان دوران هخامنشیان در صنایع دستی و تولید پارچه‌های نرم و لطیف مشهور هستند؛ پارچه هایی که 2000 سال پیش در متن عناصر تزئینی آنها نخ‌های گلابتون به کار می‌رفت.

در دوره ایلخانیان نیز استادان پارچه بافی در بافت پارچه‌های اطلس، زربفت و زرکش مهارت داشتند و کارخانه‌های متعدد پارچه بافی در تبریز،  شیراز ، شوشتر ، نیشابور و طوس وجود داشت.

 در دوره صفویان نیز پارچه‌های زری برای دوخت لباس زنانه و تزیین اندرونی منازل به کار می‌رفت. در این دوران شاه عباس که به هنر و علم علاقه داشت هنرمندان زری باف را برای تاسیس کارگاه‌های دستی زری بافی به اصفهان دعوت کرد که منجر به تولید پارچه‌های زیبا و متنوع شد.

اما در زمان قاجار به دلیل علاقه مردم به پارچه‌های بافت ماشینی خارجی از میزان تقاضای پارچه‌های ایرانی و زری بافت کاسته شد و تولیدات کارگاه‌های پارچه بافی رونق سابق خود را از دست دادند. در دوره پهلوی نیز از تعداد کارگاه‌های سنتی پارچه بافی کاسته شد و پارچه‌هایی چون ترمه، زری، مخمل و سایر پارچه‌ها که توسط ماشین های اتوماتیک نساجی بافته می‌شدند محبوبیت پیدا کرد.