امروزه استفاده از جاجیم کمرنگ‌تر شده، اما هنوز هم روستاییان به استفاده از این پارچه پر نقش و نگار پایبند هستند، شهرنشینان نیز به عنوان پارچه تزئینی از آن کم و بیش استفاده می‌کنند.

پارچه جاجیم چیست؟

جاجیم نوعی پارچه بافته شده با پشم تابیده الوان است که گاهی در پود آن از نخ پنبه‌ای نازک استفاده می‌شود. این پارچه از نخ‌های ظریف و رنگی پنبه‌ای، پشمی و یا ترکیبی از این دو بافته می‌شود. چون نخ‌های جاجیم پرز ندارند، می‌توان از این پارچه به صورت دو رو استفاده کرد.

رنگ‌هایی که در جاجیم استفاده می‌شود معمولاً سنتی و گیاهی هستند که این پارچه را حدود 6 تا 8 رنگ مختلف جلوه می‌بخشد. طرح‌های بافته شده در آن نیز ساده و با هندسه منظم و مطابق طرح‌های سنتی ایرانی است که به طور معمول به شکل راه راه و یا ستاره‌ای بافته می‌شوند.

انواع جاجیم

اگر قرار باشد جاجیم را به انواع مختلف تقسیم کنیم، تفاوت نوع‌های مختلف آن تنها در رنگ‌های به کار رفته شده، ظرافت نخ‌ها و اشکال هندسی می‌باشد که در آن بافته شده است. به عنوان مثال جاجیم اصفهان در 10 طرح تولید می‌شود که معروفترین آنها الماسی، خشتی، مربع و هفت و هشتی است؛ و ضخامت نخ در جاجیم یزد بیشتر از اصفهان است که جاجیم‌های یزدی را سنگین‌تر می‌کند.

جاجیم اصفهان چون سبک‌تر است برای مقاوم‌تر کردن آن از یک پوشش لمینتی استفاده می‌کنند. لمینت‌ها پارچه را مستحکم‌تر و در برابر رطوبت مقاوم می‌کند. لمینت با مواد مختلفی انجام می‌شود. این مواد شامل: پارچه اسپان باند، مواد ضد آب، نمد و فوم می‌شود.

– لمینت جاجیم با پارچه اسپان باند مرسوم‌ترین نوع آن است.

– مواد ضد آبی که برای لمینت جاجیم استفاده می‌شود، پلی اتیلن است که پارچه را کاملاً ضد آب کرده و کیفیت بالایی به پارچه می‌دهد. اما از معایب آن ترد شدن جاجیم است که احتمال پارگی آن را بالا می‌برد.

– لمینت با نمد به صورت محدود انجام می‌شود اما نرمی خاصی به پارچه می‌دهد.

– لمینت با فوم به تازگی در بازار مرسوم شده است. از این مورد برای تولید انواع کیف، مخصوصاً کیف‌های فلاسک استفاده می‌شود.

کاربرد پارچه جاجیم

در گذشته زنان هنرمند روستایی دارهای چوبی بافت جاجیم را برپا می‌کردند و برای نیازهای مختلف خود جاجیم می‌بافتند. آنها از این پارچه به عنوان رواندازی برای کرسی استفاده می‌کردند. جاجیم در قدیم به عنوان زیرانداز، بالاپوشی گرم در زمستان، چشم روشنی و جهیزیه نوعروسان و به عنوان پارچه‌ای برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب عشایر استفاده می‌شد.

امروزه کارخانه‌های زیادی پارچه جاجیم را توسط دستگاه‌های بافندگی تولید می‌کنند. کاربرد مدرن پارچه جاجیم با گذشته کمی تفاوت دارد. گوشه‌ای از کاربردهای امروزی جاجیم به شرح زیر است:

– بقچه‌های بسته‌بندی و جابجایی اسباب و لوازم

– روفرشی و روتختی در رستوران‌های سنتی

– چادر زنانه روستایی

– زیرانداز، روانداز، پتو و کاور رختخواب

– چادرهای صحرایی

– کیف‌های سنتی و کیف‌های فلاسک

– کوسن و تزئینات داخلی خانه

– صنایع دستی روستایی

– خرج کار در لباس‌های زنانه و…

سخن پایانی

هنوز هم جاجیم به عنوان صنایع دستی در بعضی از استان‌ها مانند مازندران، آذربایجان شرقی، اردبیل، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان و فارس بافته می‌شود و ایرانیان و حتی گردشگردان خارجی زیادی به این نوع پارچه علاقه نشان می‌دهند. طرح‌های اصیلی که در این پارچه به کار می‌رود ریشه در فرهنگ ایرانی دارد، به همین دلیل با وجود اینکه بافت آن به روش سنتی بسیار کمرنگ شده است، اما هنوز هم این پارچه در بین ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد.

برای خرید پارچه جاجیم حتماً باید به وزن آن توجه کنید، چرا که هرچه جاجیم سبک‌تر باشد، قیمت آن نیز کمتر می‌شود. به همین دلیل است که قیمت پارچه جاجیم یزد از اصفهان بیشتر است.

نوشته معرفی پارچه جاجیم و مختصر در مورد آن اولین بار در ادریس پلاس. پدیدار شد.