ادریس پلاس دنیایی از اطلاعات پارچه و پرده
پارچه اسپندکس (Spandex) لاکرا یا الاستین نوعی فیبر مصنوعی است که به دلیل خاصیت کشسانی‌اش، بسیار کاربردی و شناخته شده می‌باشد. این پارچه از ریشه کلمه اکسپند (Expands) به معنی گسترش دادن گرفته شده است. این نام در آمریکای شمالی بیشترین کاربرد را دارد. کشورهای لهستان، فرانسه، آلمان، سوئد، اسپانیا، ایتالیا، انگلستان و ایرلند این پارچه را با نام الاستین، الاستانو و الاستام می‌شناسند و در پرتغال، اسپانیا، برزیل، آرژانتین، استرالیا و نیوزیلند با نام لاکرا شناخته می‌شود.
پارچه اسپندکس چیست؟
اسپندکس یک پارچه مصنوعی است که به دلیل خاصیت ارتجاعی آن بسیار ارزشمند است. برخلاف تصور رایج، اصطلاح «اسپندکس» یک نام تجاری نیست و این اصطلاح به طور کلی برای پارچه‌های کوپلیمر پلی‌اتر-پلی اوره استفاده می‌شود که با انواع فرآیندهای تولید ساخته شده‌اند.
اصطلاحات اسپندکس، لاکرا و الاستین مترادف یکدیگر هستند. این پارچه می‌تواند 5 تا 8 برابر اندازه معمولی خود کشیده شود و معمولاً در پوشاک مصرفی روزانه که جذب بدن هستند، استفاده می‌شود. در بیشتر موارد، از اسپندکس خالص در لباس‌ها استفاده نمی‌شود و در عوض، مقادیر کمی از این پارچه را در ترکیب با سایر الیاف مصنوعی، نیمه مصنوعی یا ارگانیک به کار می‌برند تا ویژگی‌های پارچه را بهبود بخشند.
ماده پایه مورد استفاده برای ساخت اسپندکس، پلی اورتان می‌باشد که در سال 1937 توسط شرکت IG Farben در آلمان ساخته شد. در پایان جنگ جهانی دوم، صدها دانشمند برتر آلمانی مشاغل جدیدی را در ایالات متحده آغاز کردند و بسیاری از مهندسان نساجی در IG Farben به شرکت DuPont منتقل شدند، که رهبر بی‌چون و چرای آن دوران در توسعه نساجی مصنوعی بود.
این پارچه بسیار در برابر حرارت مقاوم است به همین دلیل در ترکیب با پارچه‌هایی مانند نایلون و پلی‌استر به کار می‌رود تا حساسیت این پارچه‌ها را نسبت به گرما کاهش دهد.
ویژگی‌های پارچه اسپندکس
– خاصیت کشسانی فراوانی دارد و می‌تواند تا 8 برابر اندازه خود کش بیاید و پس از رها شدن دوباره به حالت اول بازگردد.
– به لباس حالت تحرک‌پذیری بالایی می‌دهد.
– در برابر حرارت مقاومت خوبی دارد.
– ظاهر و عملکرد خوبی در لباس‌های جذب بدن دارد.
– در پارچه‌های ترکیبی اغلب به عنوان هسته اصلی بافت قرار می‌گیرد و دیگر الیاف مانند نخ، پلی‌استر، نایلون و… به دور آن پیچیده می‌شوند.
– با پوست بدن سازگار است و در اغلب موارد ایجاد حساسیت نمی‌کند.
– با اضافه کردن اسپندکس به پارچه‌هایی مانند ویسکوز که به تنهایی استحکام پایینی دارد، ویژگی‌های آن را بهبود می‌بخشند.
تفاوت بین نام‌های اسپندکس
– اسپندکس: همانطور که اشاره شد، این کلمه از به هم ریختن کلمه Expands حاصل می‌شود. در واقع این کلمه نام این پارچه کشسان نبوده، اما در ذهن مصرف‌کنندگان باقی مانده است. اکنون در آمریکا و کانادا این پارچه را به این نام می‌شناسند.
– الاستین: الاستین صحیح‌ترین نام برای توصیف ویژگی‌های پارچه اسپندکس است که بیشتر اروپایی‌ها از آن استفاده می‌کنند.
– لاکرا: نام تجاری پارچه اسپندکس است که توسط شرکت دوپونت انتخاب شد. اکنون تنها به تولیدات این شرکت، لاکرا می‌گویند.
تاریخچه پارچه اسپندکس
ساخت الیاف اسنپدکس در طول جنگ جهانی دوم آغاز شد. در آن زمان شیمی‌دان‌ها در تلاش بودند ماده‌ای بسازند که جای لاستیک را بگیرد. آنها دو دلیل برای این تلاش خود داشتند: اول اینکه جنگ، به لاستیک بیشتری برای تجهیزات ساختمانی نیاز داشت و دوم اینکه قیمت لاستیک ناپایدار بود و به طور مکرر دچار نوسان می‌شد. محصول جایگزین لاستیک هر دوی این مشکلات را برطرف می‌کرد.
در ابتدا شیمی‌دان‌ها در تلاش بودند که یک رشته انعطاف‌پذیر بادوام از پلیمرهای مصنوعی بسازند. در سال 1940 اولین الاستومرهای پلی‌اورتان تولید شد. الاستومر ماده‌ای است که می‌تواند تا درجه مشخصی کش بیاید و پس از آزاد شدن به شکل اولیه خود باز گردد. این پلیمرها صمغ‌های آسیاب‌شونده را تولید کردند که جایگزین مناسبی برای لاستیک بود.
تقریباً در همان زمان، دانشمندان در شرکت Duo Pont اولین پلیمرهای نایلونی را تولید کردند. این پلیمرهای نایلونی اولیه سفت و سخت بودند و قابلیت کشسانی مناسبی نداشتند. بنابراین تلاش‌ها برای بالا بردن خاصیت کشسانی در آنها آغاز شد. وقتی دانشمندان دریافتند که پلی‌یورتان‌های دیگر را می‌توان به رشته‌های ظریف تبدیل کرد، به این نتیجه رسیدند که این مواد ممکن است در ساختن نایلون‌های کشش‌پذیرتر یا در تولید لباس‌های سبک مفید باشند.
اولین الیاف اسپندکس توسط یکی از پیشگامان اولیه در شیمی پلیمر، Farbenfabriken Bayer در سال 1952 تولید شد. اما ساخت نهایی این الیاف توسط دانشمندان شرکت Duo Pont و شرکت لاستیک ایالات متحده صورت گرفت. شرکت دوپونت نام تجاری لاکرا (Lycra) را برای این محصول انتخاب کرد و تولید این پارچه را به صورت رسمی از سال 1962 آغاز کرد. اکنون این شرکت قدرتمندترین تولیدکننده الیاف اسپندکس است.
کاربرد پارچه اسپندکس
اسپندکس کاربردهای فراوانی دارد که در ادامه به تشریح برخی از آنها خواهیم پرداخت:
– رایج‌ترین کاربرد آن در تولید لباس‌های زیر می‌باشد به صورتی که حتی اگر در پارچه اصلی لباس زیر به کار نرود، تقریباً همیشه در بند کمر آن وجود دارد. نه تنها لباس زیر، بلکه در کمربند هر نوع لباس کشی از پارچه اسپندکس استفاده شده است.
– اسپندکس در جوراب‌های نخی و پشمی نیز با درصد نسبتاً بالایی استفاده می‌شود. استفاده از اسپندکس در جوراب باعث می‌شود تا جوراب روی پای بماند و همچنین پوشیدن و درآوردن آن ساده‌تر شود.
– این پارچه در لباس‌های ورزشی بسیار محبوب است. در بیشتر انواع فعالیت‌های ورزشی، جنس لباس‌هایی که در تماس مستقیم با پوست هستند مهم است، بنابراین پارچه اسپندکس در لباس‌های شنا، دوچرخه‌سواری و انواع لباس‌هایی که در ورزش‌های تیمی رقابتی استفاده می‌شود، به کار می‌رود.
– پارچه اسپندکس گاهی اوقات کاربردهای صنعتی نیز دارد. به عنوان مثال، در صنعت فیلم‌سازی برای تولید کت و شلوارهای ضبط حرکت (Motion Capture اصطلاحی است که برای توصیف جنبش یا حرکت افراد و اشیاء در صحنه سه‌بعدی به‌کار می‌رود) استفاده می‌شود. بازیگران با پوشیدن این لباس‌ها، تولید شخصیت‌های سه‌بعدی واقعی را آسان‌تر می‌کنند.
